Znanost tefsira i različite generacije mufessira

Nakon što je Poslanik, s.a.v.a, preselio na Ahiret u Visoko Društvo (Allahu, dž.š.), jedna grupa ashaba prihvatila se tumačenja Kur'ana. Među njima su bili: Ubejj ibn Ka'b, Abddullah ibn Mes'ud, Džabir ibn Abdullah El-Ansari, Ebu Seid El-Hudri, Abdullah ibn Zubejr, Abdullah ibn Umer, Enes, Ebu Hurejre, Ebu Musa, a najpoznatiji među njima bio je Abdullah ibn Abbas. Način ovih ashaba u tumačenju Kur'ana sastojao se u tome što su oni prenosili predaje koje su čuli od Poslanika u vezi značenja ajeta i to su prenosili u vidu predaja koje su bile sa lancem prenosilaca.[1] Broj ovih predaja penje se na 240 i nekoliko, čiji su mnogi predajni lanci slabi, a stotine ostalih predaja odbacuju se i na njih se ne može nikako osloniti. Možda je tefsir nekih ajeta od strane ashaba uslijedio i tako što su oni dali tumačenje nekih ajeta bez predajnog lanca do Poslanika, s.a.v.a. Mufessiri iz potonjih vremena između redova ehli-sunneta ovaj dio tumačenja su pridodali također u grupu gore spomenutih predaja pod izlikom da su ashabi učili tumačenje i nauku Kur'ana od Poslanika te da su se oni sami ustručavali davati ikakvo vlastito tumačenje, ali, nema tvrdog dokaza za ovakvo mišljenje potonjih ehli-sunnetskih komentatora Kur'ana. Uz to, velika količina spomenutih predaja navedena je u vezi okolnosti i povoda objave nekih ajeta i historijskih kazivanja u njima, kao što, također među tim predajama imaju i one koje su bez predajnog lanca, jednostavno, prenesene su od strane nekih jevrejskih znalaca koji su primili islam kao što je Ka'b El-Ahbar. Ibn Abbas je u razumijevanju značenja Kur'ana, u najviše slučajeva, navodio kao svjedočanstvo i potkrepu stihove poezije, kao što to vidimo sasvim jasno po pitanjima Nafi’ ibn El-Ezreka. Kad god bi mu odgovarao na ta pitanja, Ibn Abbas bi rekao potkrepu, navodio poeziju za više od dvije stotine navedenih ajeta. Sujuti prenosi u Itkanu 190 odgovara na El-Ezrekova pitanja.[2] Stoga, ne mogu se predaje koje su prenesene od ashaba smatrati Poslanikovim predajama; ne može se kazati da ashabi nisu Kur'an uopšte tumačili po svome mišljenju. Ashabi, komentatori Kur'ana, su prva grupa i generacija komentatora.

 

Druga grupa su tabi'ini (sljedbenici ashaba), koji su učenici ashaba. To su: Mudžahid, Seid b. Džubejr, Ikrime, Dahhak. Također u ovu grupu i generaciju spadaju El-Hasan El-Basri, Ata ‘Ibn Ebi Rebbah, Ata ‘Ibn Ebi Muslim, Ebi L-‘Alije, Muhamed Ibn El-Ka'b El-Kurezi, zatim Katade, Atijje, Zejd b. Eslem i Tavus El-Jemani.[3]

Treća generacija komentatora Kur'ana jesu učenici druge generacije, kao npr. što su: Rebi’ Ibn Enes, Abdurahman Ibn Zejd Ibn Eslem[4], Ebu Salih El-Kelbi i njima slični. Metod na koji su sljedbenici ashaba (tabi'ini) tumačili Kur'an sastojao se u tome što su oni prenosili predaje, ponekada u formi hadisa od Poslanika, s.a.v.a., i ashaba, a ponekada su tumačenje Kur'ana prenosili u obliku posebnih mišljenja bez lanaca prenosilaca do bilo kojeg izvora. Potonji su mufessiri prema ovim predajama zauzeli stav kao i prema Poslanikovim hadisima i smatrali su ih pouzdanim[5]. Za ove dvije generacije (II i III) komentatora Kur'ana dato je ime “stari komentatori”.

Četvrta generacija komentatora Kur'ana jesu prvi koji su pisali u nauci Tefsira, kao što su Sufjan Ibn Ujejne, Veki’ Ibn Džerrah, Šu'be Ibn el-Hadžadž, Abd Ibn Humejd, te drugi. U ovu grupu (generaciju) komentatora Kur'ana spada i Ibn Džerir Et-Taberi, autor poznatoga tefsira[6]. Metod ove generacije komentatora Kur'ana sastojao se u prenošenju mišljenja od ashaba i sljedbenika ashaba (tabi'ina) u formi predaja koje su navedene u njihovim tefsirskim spisima, bez navođenja svoga vlastitoga mišljenja. Jedino Ibn Džerir Et-Taberi u svome tefsiru objelodanjuje svoje mišljenje tako što daje prioritet jednim predajama na račun drugih predaja, a to je vidljivo i po načinu kako on sintetizira predaje. Nakon ove generacije komentatora Kur'ana započinju generacije potonjih komentatora Kur'ana.

Peta generacija komentatora jesu oni komentatori koji su prenosili predaje u svojim tefsirima ispuštanjem predajnih lanaca prenosilaca. Oni su se zadovoljavali samo prenošenjem mišljenja i tvrdnji. Sujuti tvrdi: “Od ovog vremena u tefsir se uvlači patvoreni materijal. Miješa se ispravno i neispravno!”[7]  Pažljivi istraživač tradicije s predajnim lancima primijetit će, dakako, mnogo laži i podmetanja. On će biti svjedokom predaja koje su međusobno oprečne, a koje se pripisuju jednom od ashaba. Čitaće pripovijesti i priče koje se odbacuju i bez ikakve su osnove. Primijetit će i čitanjem će nailaziti na predaje o povodima Objave, o derogiranim i derogirajućim ajetima, a koje se ne slažu sa kontekstom ajeta. Zbog toga se prenosi da je Ahmed ibn Hanbel rekao: “Tri stvari nemaju osnova: priče o vojničkim junaštvima, priče o krvavim sukobima i predaje u tefsiru!” Od imama Šafije se prenosi da je rekao da je samo stotinu predaja koje se prenose od Ibn Abbasa ispravno.

Šesta generacija jesu oni komentatori Kur'ana koji su napisali tefsire i to nakon pojave različitih nauka i njihova razvoja. Svaki od njih napisao je komentar Kur'ana prema svojoj specijalnosti i upućenosti i u skladu sa znanošću u koju je precizno bio upućen. Gramatičar je unosio u svoj komentar gramatička istraživanja kao npr. Ez-Zedžadž, El-Vahidi i Ebu Hajjan.[8] Stilista i poeta je svoja istraživanja usmjerio oko stilistike kao npr. Ez-Zamahšeri u svome komentaru Kur'ana pod nazivom El-Keššaf.[9] Teolog bi se posvećivao teološkim studijama kao npr. El-Fahr Er-Razi u svome komentaru Kur'ana[10] “Tefsirul-Kebir”. Sufija bi potonuo u sufijska (mistička) istraživanja kao što je Ibn Arebi i Abdurezak Kašani u njihovim tersirima.[11] Pripovijedač bi svoj komentar Kur'ana punio predajama kao što je to činio Es-Sa'lebi u svome komentaru.[12] Vjerski pravnik ponudio je vjersko-pravne resprave kao što je to učinio El-Kurtubi u svom komentaru.[13] Grupa drugih komentatora Kur'ana sintetizirala je u svojim tefsirima različite nauke kao što to vidimo u tefsirima Ruhul-Me'ani’[14], Ruhul-Bejan[15], i Tefsirun-Nejšaburi[16].

Usluga koju je ova grupa mufesira napravila tefsirskoj nauci jeste što je tu nauku izvukla iz sterilnosti i postavila je u žižu istraživanja i izučavanja. MeĎutim, pravda traži da se kaže sljedeće: Mnoga tefsirska istraživanja koja su napisali ovi mufesiri više se sastoje od iznošenja materijala o Kur'anu na koji se ne odnose kur'anski ajeti svojim značenjem.

 

[1] Itkan, 2. Kairsko izdanje iz 1380. god. po Hidžri.

[2] Itkan, sv. 2, str, 120-133.

[3] Mudžahid, poznati komentator, umro je 100. godine ili 103. H godine (Tehzibu-l-esma od Nevevija). Seid B. Džubejr je također poznati mufessir, učenik Ibn Abbasa. Ubio ga je Hadždžadž Es-Sekafi godine 94. (Tehzib). ´Ikrima, štićenik Ibn Abbasov, njegov učenik u tefsiru i učenik Seida b. Džubejra, umro je 104. (Tehzib). Dahhak je učenik ´Ikrime, (Lisanu-l-Mizan). El-Hasan El-Basri, Asketa pobožnjak i poznati mufesir, umro je 110. H. godine (Tehzib). Ala Ibn Ebi Rebbah, poznavalac fikha i poznati mufessir, od učenika Ibn Abbasvih, umro je 115. H. godine (Tehzib). Ata ´Ibn Ebi Muslim spada u velike sljedbenike ashaba, učenik je Ibn Džubejra i ´Ikrime. Umro je 133. H. godine (Tehzib). Ebil-´Alije spada u velike imame tefsira i u velike poznate sljedbenike Ashaba. Živio je u prvom stoljeću po H. (Tehzib). Muhamed b. Ka´b H-Kurezi je poznati mufessir, on je iz jevrejske porodice iz plemena Benu Kurejza. Živio je u prvom stoljeću po Hidžri. Katade, bio je slijep, spadao je u velike mufessire i učenik je El-Hasana El-Basrija i ´Ikrime. Umro je 117. godine H. godine (Tehzib). Atijja je prenosio tefsir od Ibn Abbasa (Lisanul-Mizan). Zejd Ibn Eslem je rob Omera Ibn El-Hattaba, poznavalac je fikha i mufessir, umro je 136. godine H. godine (Tehzib). Tavus El-Jemani spada u najveće učenjake svoga doba, učenik je Ibn Abasov, umro je 106. godine po H. (Tehzib).

[4] Abdurahman Ibn Zejd, ubraja se u znalce Tefsira. Ebu Salih El-Kelbi, pripisuje mu se Tefsir. Spada u velike učenjake 2. stoljeća po Hidžri.

 

[5] To su tzv. Mevkuf hadisi. To su oni hadisi gdje nije spomenuto od koga se prenosi predaja-

[6] Sufjan Ibn Ujejne je iz Mekke, spada u drugu generaciju Tabi´ina, znalac je Tefsira, umro je 198. godine po h. (Tehzib).

[7] Itkan, sv. 2. str. 190.

[8] Ez-Zedžâdž, pripada gramatičarima, umro 310. po Hidžri (Rejhutetul-Edeb).

[9] Ez-Zamahšeri, od poznatih je znalaca literature i poezije, pisac je tefsira El-Keššaf, umro 538. godine H. (Kešfu-z-zunûn)

[10] Imam Fahraddin Er-Razi je teolog i poznati komentator Kur´ana, pisac tefsira “Mefatihu-l-Gajb”, umro 606. godine po H. (Kešfu-z-zunûn).

[11] Abdurezak Kašani je jedan od poznatih sufijskih znalaca u osmom vijeka po Hidžri (Rejhanetu-l-Edeb).

[12] Ahmed Ibn Muhamed Ibn Ibrahim Es-Sa´lebi je pisac poznatog tefsira. Umro je 426. ili 427 godine (Er-Rejhane).

[13] Muhammed Ibn Ahmed Ibn Ebi Bekr El-Kurtubi, umro je 668. godine po H. (Er-Rejhane).

[14] Pisao ga je Šihabuddin Mahmud El-Alusi El-Bagdadi, umro godine 1270. po H. (Dodatak “Kešulz-zunun”).

[15] Pisao ga je Šejh Ismail Hakki. Umro 1137. po H. (Dodatak “Kešulz-zunun”).

[16] Tefsir se zove “Gara´ibul-Kur´an”, pisao ga je Nizamuddin Hasan El-Kummi En-Nejšaburi, umro 728. g. po H. (Dodatak “Kešulz-zunun”).