Kako je tekao put zabrane kamate u Kur'anu?

Prvi ajet o ovom pitanju objavljen je u Meki:

وَمَا آتَيْتُم مِّن رِّ‌بًا لِّيَرْ‌بُوَ فِى أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْ‌بُو عِندَ اللهِ وَمَا آتَيْتُم مِّن زَكَاةٍ تُرِ‌يدُونَ وَجْهَ اللهِ فَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ

A novac koji dajete da se uveća novcem drugih ljudi neće se kod Boga uvećati, a za milostinju koju udijelite da biste se Bogu umili – takvi će dobra djela svoja umnogostručiti.[1]

U ovom ajetu je riječ o beskorisnosti kamate kod Boga, a ukazuje se i na nezadovoljstvo zbog pojave kamate.

U Medini su prvo objavljeni neki ajeti sure Ali ‘Imran:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّ‌بَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَةً وَاتَّقُوا اللهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ وَاتَّقُوا النَّارَ‌ الَّتِى أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِ‌ينَ وَأَطِيعُوا اللهَ وَالرَّ‌سُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْ‌حَمُونَ

O vjernici, ne jedite kamatu višestruko uvećavanu, i Boga se bojte, jer ćete tako uspjeti, i čuvajte se vatre za nevjernike pripremljene, i pokoravajte se Bogu i Poslaniku da bi vam bila milost ukazana.[2]

U ovim ajetima je jasno izrečena zabrana uzimanja kamate, a riječ je i o ahiretskim posljedicama kamate, a to je džehennemska vatra. S obzirom da ovi ajetu počinju riječima O vi koji vjerujete u nastavku ćemo se njima malo više posvetiti.

Posljednji ajeti koji su objavljeni sa oštrim tonom, bili su ajeti sure Bekare :

الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّ‌بَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِى يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّ‌بَا وَأَحَلَّ اللهُ الْبَيْعَ وَحَرَّ‌مَ الرِّ‌بَا فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّ‌بِّهِ فَانتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُ‌هُ إِلَى اللهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ‌ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ۝ يَمْحَقُ اللهُ الرِّ‌بَا وَيُرْ‌بِى الصَّدَقَاتِ وَاللهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ‌ أَثِيمٍ ۝ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُ‌هُمْ عِندَ رَ‌بِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ۝ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَذَرُ‌وا مَا بَقِىَ مِنَ الرِّ‌بَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ۝ فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْ‌بٍ مِّنَ اللهِ وَرَ‌سُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُ‌ءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ ۝ وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَ‌ةٍ فَنَظِرَ‌ةٌ إِلَى مَيْسَرَ‌ةٍ وَأَن تَصَدَّقُوا خَيْرٌ‌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ۝ وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْ‌جَعُونَ فِيهِ إِلَى اللهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

Oni koji se kamatom bave dići će se kao što će se dići onaj koga je dodirom šejtan izbezumio, zato što su govorili: “Kamata je isto što i trgovina.” A Bog je dozvolio trgovinu, a zabranio kamatu. Onome do koga dopre pouka Gospodara njegova – pa se okani, njegovo je ono što je prije stekao, njegov slučaj će Bog rješavati; a oni koji to opet učine – biće stanovnici Džehennema, u njemu će vječno ostati. Bog uništava kamatu, a unapređuje milosrđa. Bog ne voli nijednog nevjernika, grešnika. One koje vjeruju i čine dobra djela i molitvu obavljaju i zekat daju čeka nagrada kod Gospodara njihova; i ničega se oni neće bojati i ni za čim oni neće tugovati. O vjernici, bojte se Boga i od ostatka kamate odustanite, ako ste pravi vjernici. Ako ne učinite, eto vam onda, nek znate, rata od Boga i Poslanika Njegova! A ako se pokajete, ostat će vam glavnice imetaka vaših, nećete nikoga oštetiti, niti ćete oštećeni biti. A ako je u nevolji, onda pričekajte dok bude imao; a još vam je bolje, nek znate, da dug poklonite. I bojte se Dana kada ćete se svi Bogu vratiti, kada će se svakome ono što je zaslužio isplatiti – nikome krivo neće učinjeno biti.[3]

Iz ovih ajeta se jasno može zaključiti da zabrana, iz prethodno objavljenih ajeta, nije bila prihvaćena od strane svih muslimana i da su oni nastavili poslove sa kamatom. Oni nisu mogli tek tako odustati od velikog dobitka bez truda trgovanja, tako da su počeli pronalaziti slaba opravdanja kako ne bi prihvatili Božiju naredbu.

Iako je sura Bekare po redoslijedu u Kur'anu objavljena prije sure Ali ‘Imran, postoje pokazatelji koji potvrđuju da su ovi ajeti objavljeni nakon ajeta sure Ali ‘Imran.

Sujuti u tefsiru Ed-Durru-l-mensur navodi predaje u kojima stoji da su ovo posljednji ajeti koji su objavljeni Poslaniku. Veliki komentatori Kur'ana, poput Allame Tabatabaija ističu da ovi ajeti sure Bekare objavljeni nakon ajeta sure Ali ‘Imran.

 Sada se nameće pitanje:

Da li su Bog i Njegov poslanik objavili rat onima koji uzimaju kamatu ili su oni koji uzimaju kamatu objavili rat Bogu i Poslaniku?

Riječ izn (إذن) kada dođe sa lamom kao prijedlogom, dolazi u značenju uzimanje dopuštenja. Ako dolazi sa ba kao prijedlogom, onda dolazi u značenju objavljivanja neke teme – tako da je u ovom slučaju riječ fe'zenu (فاذنوا) poput riječi fa‘lemu (فاعلموا), a to znači “neka oni koji uzimaju kamatu znaju da će Bog i Poslanik s njima ratovati.”

Međutim, ukoliko se fe'zenu čita kao imperativ (od infinitiva izan), onda dolazi u značenju “onda Bogu i Poslaniku objavite rat!”, a to znači: “S ovim što radite vi ratujete protiv Boga i Poslanika.”

Prvo značenje više odgovara predajama Božijeg poslanika, s.a.v.a., koje se navode u vezi sa ovim ajetima. Naime, Poslanik, s.a.v.a., je naredio namjesniku Meke da ukoliko članovi porodice Ali Mugire (poznati kamatari u to vrijeme) ne odustanu od svojih kamatarskih poslova, Poslanik će protiv njih ratovati.

U skladu s ovim značenjem Bog i Poslanik, s.a.v.a., se suprotstavljaju kamatarima. Bog čini to objavljivanjem zabrane činjenja ovog djela, a Poslanik prenošenjem ove Božije odredbe.Tako su učinili prvi korak na planu sprječavanja ovog nedoličnog ekonomskog ponašanja i u kasnijoj fazi su muslimane pripremili da se ozbiljno suprotstave takvim osobama.

Drugo značenje je, također, ispravno. Neprihvatanjem Božije odredbe i nastavljanjem sa svojim kamatarskim poslovima, kamatari se praktično suprotstavljaju Bogu i Poslaniku. Oni ni nakon upozorenja nisu osviješteni i ustrajavaju na pogrešnom putu. Ovakvo tvrdoglavo ophođenje predstavlja rat protiv Boga i Poslanika, makar oni verbalno takvo što nisu izrekli, pa makar se i svrstavali među vjernike.

Šta je suština rata? Rat označava djelovanje u pravcu uništavanja suprotne strane i u slučaju neposjedovanja takvih mogućnosti nastojanje da se isti oslabi. Kamatari svojim djelovanjem krše poštivanje Božije odredbe i bave se slabljenjem Božijih propisa. Pored toga, prema Božijim robovima čine zulum i nasilje, onemogućavaju im prirodno pravo da imaju normalan život i upravo zbog toga se suprotstavljaju Bogu.

Kamatari su u jednom nepravednom ekonomskom ratu vršili veliki pritisak na siromašne i ljude u stanju potrebe. Prolaskom vremena sve više su ih stezali. Rat protiv Božijih robova u stvari je rat protiv Boga. Kamatari su, htjeli to ili ne, ušli u bojno polje ovakvog rata i bez sumnje bit će poraženi.

Zar može Bog izgubiti u nekom ratu?

MUHAMMED MUHAMMEDIJAN

[1] Er-Rum, 39.

[2] Ali ‘Imran, 130-132.

[3] El-Bekare, 275-281.